ظریف در نیویورک؛ آیا اتفاقی می‌افتد؟

از این گذشته، نحوه برخورد آمریکا با سفر فعلی ظریف به نیویورک نشان می‌دهد که آن‌ها فعلا تمایلی به از سرگیری گفتگو‌ها با ایران ندارند. مایک پمپئو، گفته است کشورش به منظور مراعات وظایف مربوط به سازمان ملل، به ظریف ویزا داده است، اما تحرکات ظریف به شدت محدود خواهد بود.

جارستان : دیپلمات ارشد ایران ظرف چند ماه برای بار دوم به سازمان ملل در نیویورک سفر کرده است. نظر به اینکه دولت آمریکا، با تاخیر، ویزای بسیار محدودی به او داده، احتمال گشایش در مناسبات تهران و واشنگتن اندک است.

دقیقا در چهارمین سالگرد امضای برنامه جامع اقدام مشترک (۱۴ ژوئیه)، رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران و معمار توافق هسته‌ای، بار دیگر عازم نیویورک شد. اندکی پیش از این سفر، شک‌وتردید‌هایی درباره امکان اعطای ویزا به محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، مطرح شد. اما نهایتا با موافقت شخص مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، ویزای ظریف صادر شد.

این دومین سفر ظریف به نیویورک در سه ماه گذشته است. اوایل اردیبهشت‌ماه، او با یک هدف مشخص به نیویورک رفته بود و آن گشودن باب مذاکرات با آمریکا درباره تبادل زندانیان است. ولی با واکنش سرد آمریکا مواجه شد. ظریف، حتی تلاش کرد با محافل نزدیک به دونالد ترامپ ارتباط برقرار کند. او با شبکه فاکس نیوز گفتگو کرد و با جرالدو ریورا، روزنامه‌نگار آمریکایی طرفدار ترامپ، عکس گرفت. اما حدود دو هفته پس از این سفر، در ۱۸ اردیبهشت، شورای عالی امنیت ملی ایران، ضمن کاهش تعهدات هسته‌ای، یک ضرب الاجل ۶۰ روزه برای سایر اعضای برجام تعیین کرد. مهلت دو ماهه تمام شد و ایران اجرای برخی محدودیت‌های مرتبط با درصد غنی‌سازی را متوقف کرد. واضح بود که سفر قبلی ظریف نتوانسته بود نتایج دلخواه را محقق کند.

سفر فعلی ظریف، در شرایط حساسی انجام می‌شود. با عبور ایران از سقف تعیین‌شده غنی‌سازی اورانیوم در برجام، کشور‌های اروپایی برای متقاعد کردن این کشور به پایبندی کامل به این توافق به تکاپو افتاده‌اند. ایمانوئل بُن، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور فرانسه، ظرف چند هفته، دو بار به ایران سفر کرد. از سوی دیگر، حرف‌وحدیث‌ها درباره احتمال جنگ کمتر شده، ولی همچنان ادامه دارد. در این شرایط، آیا سفر ظریف به نیویورک می‌تواند تحولی پدید آورد؟

فرارو: هر بار که ظریف به نیویورک می‌رود، گمانه‌‎زنی‌هایی درباره احتمال باز شدن در‌های گفتگو‌ها میان ایران و آمریکا مطرح می‌شود. اظهارات ظریف و رئیس‌جمهور حسن روحانی، امکان مذاکره را منتفی نمی‌کند. دیپلمات ارشد ایران در بدو ورود به نیویورک در گفتگو با رسانه‌های ایران درباره مذاکره با آمریکا گفت: «ما میز مذاکره را ترک نکرده‌ایم، میز مذاکره وجود دارد، ما حول برجام دور میز مذاکره نشسته بودیم و با دیگر مشارکت کنندگان این توافق گفتگو می‌کردیم. این آمریکا بود که به صورت غیرقانونی و یکجانبه از این توافق خارج شد و اکنون هم به آمریکا مرتبط است که به میز مذاکره بازگردد یا خیر.»

روحانی نیز در روز عزیمت ظریف به سوی نیویورک از آمادگی مشروط و فوری ایران برای ورود به مذاکرات با آمریکا سخن گفت: «ما همیشه برای مذاکره آماده‌ایم، همین ساعت و همین لحظه شما از زورگویی و تحریم دست بردارید و پای منطق و عقل برگردید ما آماده‌ایم.»

اما بعید است که آمریکایی‌ها با مختصات مورد نظر روحانی به میز مذاکره برگردند. ایران همواره اعلام کرده است که در صورت رفع تحریم‌ها از سوی آمریکا، آماده است با این کشور گفتگو کند. امری که ناظران آن را بنا به دلایل متعدد غیرممکن می‌دانند. دلیل نخست آنکه، اگر دولت ترامپ بدون امتیازگیری از ایران، تحریم‌ها را رفع کند، کل اقدامات یک سال گذشته خود را زیر سوال خواهد برد. وانگهی، آمریکایی‌ها معتقدند که تحریم‌ها کارآمده بود و نهایتا محاسبات ایران را تغییر خواهد داد.

دوم اینکه، تجربه نشان داده است که آمریکا معمولا قبل و حتی در حین مذاکرات، تحریم‌ها را رفع نمی‌کند. مذاکرات هسته‌ای آمریکا و کره شمالی بهترین نمونه در این زمینه است. رهبران آمریکا و کره شمالی «عاشق» یکدیگر شدند، ولی ذره‌ای از تحریم‌های واشنگتن علیه پیونگ‌یانگ کاسته نشد.

از این گذشته، نحوه برخورد آمریکا با سفر فعلی ظریف به نیویورک نشان می‌دهد که آن‌ها فعلا تمایلی به از سرگیری گفتگو‌ها با ایران ندارند. مایک پمپئو، گفته است کشورش به منظور مراعات وظایف مربوط به سازمان ملل، به ظریف ویزا داده است، اما تحرکات ظریف به شدت محدود خواهد بود.

بخوانید: رمزگشایی از سفر غیرمعمولی ظریف به آمریکا

دیپلمات ارشد آمریکا به روزنامه واشنگتن‌پست گفته ظریف و هیئت ایرانی در نیویورک می‌توانند به مقر‌های سازمان ملل، دفتر نمایندگی ایران و اقامتگاه نماینده ایران در سازمان ملل بروند. همه این اماکن به یکدیگر نزدیک هستند. بنابراین، ظریف دیگر نمی‌تواند برای سخنرانی به اندیشکده‌ها برود یا به استودیوی رسانه‌های بزرگ وارد شود.

پمپئو در توجیه این محدودیت گفت: «دیپلمات‌های آمریکا نمی‌توانند در تهران پرسه بزنند. بنابراین، ما هم هیچ دلیلی نمی‌بینیم که دیپلمات‌های ایرانی آزادانه در شهر نیویورک پرسه بزنند.»

هدف ظاهری سفر فعلی ظریف به نیویورک، مشارکت در نشست شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل است. اما احتمالا ظریف دنبال این است که از طریق ارتباط‌گیری با محافل رسانه‌ای و اندیشکده‌ای، راه‌هایی برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی غرب پیدا کند یا اینکه بواسطه دیدار با برخی اعضای کنگره و یا شاید هم نزدیکان ترامپ به کاخ سفید پیغام ارسال کند. با توجه به تحرکات ظریف در سفر قبلی، این امر بعید نیست. پمپئو با درک این احتمال، درصدد خنثی‌سازی تحرکات ظریف برآمد. در نتیجه، به ظریف یک ویزای بسیار محدود، آن هم با تاخیر، صادر کرد. ویزای ظریف توسط سفارت آمریکا در سوئیس و یک روز قبل از سفر او به آمریکا صادر شد.

پیش‌بینی می‌شد که ظریف در نیویویک با اصحاب رسانه و محافل اندیکشده‌ای گفتگو کند. پمپئو از همین فعالیت‌ها نگران است. او مدعی شد ظریف از فرصت حضور در نیویورک برای «پخش پروپاگاندای خبیث» استفاده خواهد کرد.

آمریکا در این اواخر حتی طرحی برای تحریم ظریف هم بررسی کرد، اما اجرای آن را به تاخیر انداخت. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در ۲۴ ژوئن گذشته، گفته بود که ظریف ظرف یک هفته تحریم می‌شود. اما این تصمیم به دلایل نامعلوم اجرایی نشد.

ظریف در غرب به عنوان یک چهره حامی تعامل و مذاکره شناخته می‌شود. بنابراین، تحریم او یا اعمال محدودیت بر تحرکات وی از سوی دولت ترامپ، می‌تواند به عنوان عدم تمایل کاخ سفید به مذاکره با ایران تفسیر شود. بنابراین، احتمال اینکه این بار ظریف در نیویورک بتواند یخ روابط با آمریکا را بشکند، اندک است. خصوصا که دولت آمریکا، ظریف را فقط سخنگوی حکومت ایران می‌داند که اختیارات چندانی در زمینه گفتگو با آمریکا هم ندارد.

اساسا در حال حاضر، به نظر می‌رسد شرایط برای تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا هنوز مهیا نیست. اما احتمالا این امر بزودی تغییر کند. از تحرکات اروپایی‌ها و نیز ایران، اینگونه برمی‌آید که دو طرف برای یک تنش‌زدایی در چند ماه آینده آماده می‌شوند. بهترین فرصت برای این تنش‌زدایی در سپتامبر آینده، یعنی هنگامی که نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل برگزار می‌شود، فرا خواهد رسید. ظاهرا، اروپایی‌ها در حال فراهم کردن مقدمات گفتگو‌های ایران و آمریکا در سپتامبر هستند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ایمانوئل بُن در سفر اخیرش به تهران، پیشنهاد گفتگوی سه جانبه ایرانی- اروپایی- آمریکایی را داده است. طبق این پیشنهاد، در ازای رفع برخی تحریم‌ها و صدور معافیت‌های جدید نفتی، ایران از تعلیق اجرای برخی تعهدات هسته‌ای خودداری می‌کند. به نظر می‌رسد اروپایی‌ها مایل‌اند تا سپتامبر زمان بخرند تا ایران و آمریکا را در جریان نشست آینده مجمع عمومی سازمان ملل به از سرگیری گفتگو‌ها متقاعد کنند.

هنگامی که واشنگتن پست از پمپئو پرسید آیا او یا هر مقام آمریکایی دیگری این هفته با ظریف در سازمان ملل یا در نشست مجمع عمومی در سپتامبر صحبت خواهند کرد، از اظهار نظر خودداری کرد. واضح است که پمپئو نمی‌خواهد احتمال تماس با ایران را منتفی کند. اما باید منتظر ماند و دید آیا چنین تماسی در سپتامبر آینده اتفاق می‌افتد.